کلیشه چاپی چیست و چطور تولید می شود؟
کلیشه چاپی یا (Printing plates) جزء لاینفک تکامل تکنیک های مختلف چاپ بوده و تاریخچه آن ارتباط تنگاتنگی با توسعه صنعت چاپ فلکسوگرافی دارد.
ریشه ساخت کلیشه چاپی تکنیک فلکسوگرافی را می توان در اوایل قرن بیستم جستجو کرد، جایی که فلکسوگرافی به عنوان اصلاحی در چاپ لترپرس ظاهر شد. از این رو نیاز به یک روش چاپ همه کاره و کارآمد، به ویژه برای کاربردهای بسته بندی، منجر به اصلاح صفحات چاپی شد که به طور خاص برای فرآیندهای فلکسوگرافی طراحی شده بودند.
تاریخچه صفحات چاپی که امروز به صورت رایج از آن به عنوان کلیشه چاپی نام برده می شود روایتی جذاب است که با تکامل گسترده فناوری در صنعت چاپ در هم آمیخته است. از آغاز ساده تا فرآیندهای پیچیده ای که امروزه می شناسیم، توسعه کلیشه چاپی نقشی اساسی در شکل دادن به دنیای ارتباطات و باز تولید گرافیکی ایفا کرده اند.
ریشه خلق کلیشه چاپی را را می توان در دوره چین باستان ردیابی کرد، جایی که چاپ بلوک چوبی توسعه یافت. در قرن نهم، مخترعان چینی از بلوک‌های چوبی برای انتقال جوهر بر روی کاغذ یا پارچه استفاده کردند که نشان‌دهنده آغاز یک روش انقلابی برای بازتولید متن و تصاویر بود. با این حال، این روش های اولیه کار فشرده و فاقد کارایی و دقت مورد نیاز چاپ مدرن بودند.
جهش قابل توجه بعدی در فناوری چاپ با کلیشه در قرن پانزدهم با اختراع حروف متحرک یوهانس گوتنبرگ رخ داد. گوتنبرگ، مخترع آلمانی، سیستمی پیشگامانه را معرفی کرد که در آن حروف فلزی جداگانه می‌توانند دوباره مرتب شوند و برای صفحات مختلف دوباره استفاده شوند.
این سیستم از نوع متحرک امکان تولید انبوه کتاب را فراهم کرد و ظهور انقلاب چاپ در اروپا را نشان داد.
این تحول تا زمانی جذاب بود که محتوای چاپی فقط شامل متون و پاراگراف با کادر بندی بود اما با گذشت زمان این نوع چاپ به شدت برای مخاطب خسته کننده شد که این امر موجب شد تا هنرمندان و تصویر گران وارد این صنعت شوند. از این رو، به مرور میل به استفاده از تصاویر با جزئیات بیشتر و پیچیده تر افزایش یافت که منجر به توسعه چاپ اینتالیو شد.
در قرن شانزدهم، هنرمندان و چاپگران شروع به استفاده از حکاکی روی مس کردند، فرآیندی که در آن تصاویر در یک صفحه مسی حک می‌شدند. سپس این صفحه عاقشته به مرکب شده و خطوط بریده شده جوهر را نگه داشتند و چاپ های دقیقی ایجاد کردند.
اوایل قرن بیستم شاهد ظهور چاپ افست بودیم، فرآیندی که در آن جوهر قبل از رسیدن به سطح چاپ از یک صفحه به یک بستر لاستیکی منتقل میشود. چاپ افست چندین مزیت از جمله توانایی چاپ بر روی سطوح مختلف و تولید تصاویر با کیفیت بالا را ارائه می دهد.
فرآیند چاپ افست متکی بر صفحات افست است که معمولاً از آلومینیوم ساخته شده اند. این صفحات در مناطق غیر تصویری آب دوست و در مناطق تصویر آب گریز هستند. صفحات افست، همراه با پرس افست، روشی همه کاره تر و کارآمدتر برای چاپ ارائه کردند.
فلکسوگرافی یا چاپ فلکسو به عنوان یک شکل تخصصی از چاپ برجسته در اوایل قرن بیستم ظهور کرد. فلکسوگرافی که در ابتدا برای بسته بندی انعطاف پذیر توسعه یافت، از صفحات لاستیکی انعطاف به عنوان کلیشه چاپی، نصب شده بر روی یک سیلندر چاپ استفاده کرد. در این روش کلیشه چاپی برای هر رنگ از طرح که توسط طراح تفکیک شده است آغشته به جوهر شده و تصویر مستقیماً روی لایه‌های مختلف مانند کاغذ، پلاستیک و فویل منتقل می شود.
فلکسو گرافی جهش قابل توجهی را در صنعت و خدمات چاپ در بسته بندی ارائه داد. انعطاف پذیری صفحات کلیشه چاپی امکان چاپ روی سطوح نامنظم را فراهم می کند و آن را برای انواع بسته بندی ایده آل می سازد. با گذشت زمان، پیشرفت در مواد و فن آوری های ساخت صفحات، دقت و کارایی فلکسوگرافی را نیز افزایش داد.
کلیشه چاپی عنصر کلیدی در فرآیند چاپ خصوصاً چاپ فلکسو گرافی است که وظیفه انتقال تصویر و طرح را به سطح بستر مورد چاپ دارد. در پروسه ساخت این صفحات مراحل پیچیده ای سپری می شود تا اطمینان حاصل گرددکه طرح مورد نظر را به طور دقیق باز تولید می کند. در یک کلام خروجی با کیفیت و دقیق چاپ فلکسوگرافی تا حد زیادی به کیفیت و دقت در ساخت کلیشه چاپی بستگی دارد.
جنس این کلیشه ها با توجه به روش چاپ متغیر می باشد. از فلز های نازک با سطح مقطع متفاوت گرفته تا صفحات پلیمری در ضخامت ها و اندازه های متفاوت. بنابر این کلیشه چاپی نقش مهمی را در روش های مختلف چاپ به طور گسترده ایفا می کنند که به عنوان نمونه میتوان از چاپ سیلک برای چاپ روی کیسه، ظروف و پارچه، چاپ فلکسوگرافی برای چاپ انواع لفاف بسته بندی و همچنین چاپ های تنزئینی و مینیاتوری مانند ساخت انواع مهر را نام برد.
یکی از نوآوری های کلیدی در روش چاپ فلکسو گرافی، استفاده از صفحات فوتوپلیمر بود. این صفحات از یک ماده پلیمری حساس به نور ساخته شده اند که هنگام قرار گرفتن در معرض نور UV سخت می شود. استفاده از صفحات فوتوپلیمر سطح جدیدی از دقت و سازگاری را در چاپ فلکسوگرافی به ارمغان آورد.
صفحات فتوپلیمر امکان جزئیات پیچیده و خطوط ریز را فراهم می کند و چاپ فلکسوگرافی را برای طیف گسترده ای از کاربردها از جمله برچسب ها، جعبه ها و بسته بندی انعطاف پذیر مناسب می کند. دقت صفحات فوتوپلیمر به کیفیت کلی و رقابتی چاپ فلکسوگرافی در چشم انداز چاپ مدرن کمک می کند.
از دیگر مواد مورد استفاده در ساخت کلیشه چاپی می توان به صفحات ِالاستومری اشاره نمود که عموما این جنس کلیشه برای چاپ هایی از نوع سیلک و تامپو برای انتقال طرح به یک سطح سفت استفاده می شود. در این گونه از چاپ ها ابتدا سطح کلیشه چاپی به جوهر آغشته شده و سپس توسط فشار عمودی به سطح منتقل می شود. از این نوع چاپ عموما برای چاپ روی اقلامی مانند لیوان سرامیکی، قطعات الکترونیکی و ظروف استفاده می شود.
انقلاب دیجیتال اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست چشم انداز بهره مندی از کلیشه چاپی را بیشتر متحول کرد. فناوری کامپیوتر به صفحه (Computer-to-plate) به یک استاندارد در صنعت تبدیل شد و امکان انتقال مستقیم تصاویر دیجیتال به صفحات چاپ را فراهم کرد.
این امر نیاز به مراحل میانی مانند پردازش فیلم را از بین برد و فرآیند ساخت صفحه را ساده کرد.
کلیشه چاپی فلکسو دیجیتال در نتیجه این پیشرفت ظاهر شدند و امکان تصویر برداری دیجیتال مستقیم از صفحات را فراهم کردند. این موضوع نه تنها موجب افزایش کارایی، بلکه تولید چاپ های باکیفیت با زمان چرخش سریع تر را نیز تسهیل کرد.
مراحل ساخت یک صفحه کلیشه چاپی پلیمری برای چاپ فلکسوگرافی
- طراحی:
برای خلق یک اثر هنری البته با قابلیت چاپ مخصوصاً در روش فلکسو با استفاده از کلیشه، طراح ابتدا ایده خود را با توجه به متد های مختلف طراحی پیاده سازی می کند. سپس این آثار را در نرم افزار های تخصصی طراحی و چاپ مانند Adobe Illustrator، CorelDraw و غیره بر اساس روش چاپ و قابلیت های دستگاه و نوع شناسه جوهر ها ویرایش میکند.
- سایز بندی:
در این قسمت طراح با مشورت ناظز چاپ و چاپخانه با توجه به ابعاد سیلندر و همچنین اندازه طرح های بسته بندی مورد نظر سایز مورد نیاز خود برای ساخت کلیشه را انتخاب می کند. البته سایز بندی دارای یک حداقل و یک حداکثر و همچنین در نظر گرفتن محیط سیلندر های حامل محاسبه می شود.
- انتخاب جنس کلیشه:
پس از ابعاد بندی مناسب با توجه به موارد بالا جنس نوع کلیشه نیز انتخاب می شود که در این روش عموما از مواد فتوپلیمر استفاده می شود. این مواد قابلیت بسیار بالایی در تطبیق پذیری و ساخت کلیشه دارند. و سپس توسط دستگاه برش در ابعاد مد نظر قطعه بندی و سایز می شوند.
- فرآیند انتقال طرح به کلیشه:
برای این قسمت ابتدا سطوح کلیشه ها برای رفع اثر هرگونه غبار و آلودگی توسط محلول های مخصوص تمیز کننده و پارچه های بدون پرز پاک سازی می شوند. البته این فرآیند برای تولید انبوع کلیشه توسط دستگاه انجام می شود.
سپس با استفاده از روش نوردهی ماوارء بنفش بصورت مستقیم و ماسک کردن، طرح های تفکیک شده بر اساس نوع رنگ به سطح کلیشه تابیده شده و قسمت های ماسک شده نرم مانده و الباقی سمت ها به سخت می شوند. سپس کلیشه را توسط محلول های مختلف شست و شو دارده که این امر موجب خذف شدن قسمت های نرم یا ماسکه شده و طرح اصلی را روی سطح کلیشه چاپی باقی می گذارد.
- بازنگری و بررسی:
در نهایت صفحه کلیشه ساخته شده را برای بررسی به واحد کنترل کیفی ارسال می کنند تا توسط متخصص بررسی شود که کلیشه فاقد حفره و یا نقص در سطوح باشد. که در صورت لزوم نسبت به رفع آن اقدام و یا بازتولید شود.
نصب کلیشه روی دستگاه برای چاپ
- نصب روی سیلندرها:
پس از سپری شدن رویه تولید کلیشه چاپی برای هر رنگ، نوبت به اتصال و نصب کلیشه ها بر روی سیلندر ها می شود. در این قسمت ابتدا سطح سیلندر ها به وسیله حلال و دستمال مخصوص تنظیف پاک شده تا عاری از هرگونه اثر چسب، و ناترازی سطحی بشود.
وجود هر پونه نا ترازی و کثیفی روی سطح سیلند باعث ایجاد ارتفاع نامتعارف در بستر کلیشه می شود که این موضوع به تنهایی باعث ازبین رفتن کیفیت چاپ و در نهایت هدر رفت و ظایع شدن محصول می گردد.
در نهایت به وسیله ابزار دقیق و با دقت کلیشه ها بر روی سیلندر ها نصب شده و تراز می شوند.
- آماده سازی جوهر:
جوهرها پس از ترکیب توسط اوپراتور داخل برج های دستگاه تزریق شده و طی فرایند یکدست سازی توسط دستگاه به سطح کلیشه ها منتقل شده و مجدد بازنگری می شوند تا در حین چاپ جوهر به صورت یکدست به سطح کلیشه چاپی منتقل و به سطح بستر مورد چاپ انتقال یابد.
- راه اندازی موقتی دستگاه چاپ:
پس از نصب کلیشه ها و آزمایش سطح جوهر، در ابتدا بستر چاپ یا همان مواد اولیه مورد نظر برای چاپ که عموما از جنس لفاف های پلاستیکی می باشند از طریق دستگاه تغذیه می شود. سپس بصورت آزمایشی دستگاه فعال شده و برای کنترل رویه و کیفیت چاپ حجم محدودی از سفارش را تولید می کند.
بعد از چاپ اولیه فرآیند کنترل کیفی توسط ناظر چاپ و تکنسین دستگاه، در صورت لزوم با حضور طراح، انجام و پس از بازبینی و رفع ایرادات احتمالی پروسه چاپ اصلی آغاز می شود.
مزایا و معایب
بصورت اجمالی میتوان گفت هرنوع روش و تکنیک در صنعت چاپ با توجه به نیاز مخاطب و نوع محصول در قیاس با سایر روش ها دارای مزایا و معایبی نیز هست که در چند حوزه اساسی آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم:
مزایا:
مناسب برای چاپ های آزمایشی و نیمه حجیم:
- با توجه به نوع و روش چاپ فلکسو که وابسطه به کلیشه می باشد و هزینه مناسب تر ساخت هر رنگ کلیشه نسبت به سیلندر های چاپ هلیو گراور دارد به عنوان گزینه ای بسیار جذاب برای تولید کنندگان محصولات به جهت انجام فرآیند آزمون و خطا در بسته بندی در حجم کم برای محصول جدید در نظر گرفت. البته این موضوع به این معنی نیست که برای انجام چاپ با حجم بالا حتما باید از روش هلیو گراور استفاده کرد و چاپ فلکسو این امکان را ندارد.
طبیق پذیری برای انواع بستر های چاپ:
- با توجه به خصوصیات کلیشه و چاپ فلکسو، این شرایط مهیا هست که از انواع مختلف لفاف و بستر چاپی متناسب با نوع دستگاه و همچنین جنس کلیشه برای چاپ استفاده شود و چاپی با کیفیت دریافت نمود
سرعت مناسب و بالا:
- هدف از بهره مندی از کلیشه در این نوع چاپ، پیاده سازی سریع و با دقت بالا برای نگاره ها و طرح های ایجاد شده توسط طراح می باشد. از این رو با توجه به اینکه چاپ هلیو گراور برای یک دست کردن چاپ برای چاپ های حجم کم با سرعت بالا طراحی نشده است از کلیشه برای رفع این نیاز استفاده می شود.
سازگاری با جوهر های مختلف:
- کلیشه های چاپی با انواع مختلف جوهرها از جمله جوهرهای مبتنی بر آب و مرکب های فعال با اشعه ماوراء بنفش سازگاری دارند. این سازگاری باعث انعطاف پذیری در انتخاب نوع جوهر مناسب برای چاپ می شود، مانند بسته بندی مواد غذایی که نیازمند جوهر خاص برای چاپ می باشد.
مکان چاپ الگوهای پیوسته:
- کلیشه های چاپ به جهت ظرافت و دقت بالایی که در فآیند ساخت دارند و همچنین انعطاف مناسب در طی فرآیند چاپ این امکان را به طراح می دهند تا بتواند از الگو ها و طرح های پیچیده تر نیز پیاده کند مانند طراحی کاغذ دیواری و یا طراحی بسته بندی های مواد غذایی مانند انواع ساشه، بسته بالتشی برای چیپس و پفک وهمچنین برای بسته بندی محصولات سلولوزی.
معایب:
محدودیت در جزئیات دقیق:
- اگرچه توسعه فن آوری دیجیتال و اعمال آن در ساخت کلیشه موجب افزایش چشم گیر کیفیت چاپ توسط کلیشه شده است اما همچنان در مقایسه با سیلندر های چاپ هلیو گراور که بسیار توانمد در ارائه جزئیات می باشند آنن توانایی را ندارند. ولی همچنان کیفیتی بالا را برای مخاطبین ارائه می کند و برطرف کننده سطع گسترده ای از خواسته های آن می باشد.
هزینه بالا برای حجم کم چاپ:
- اگرچه توسعه فن آوری دیجیتال و اعمال آن در ساخت کلیشه موجب افزایش چشم گیر کیفیت چاپ توسط کلیشه شده است اما همچنان در مقایسه با سیلندر های چاپ هلیو گراور که بسیار توانمد در ارائه جزئیات می باشند آنن توانایی را ندارند. ولی همچنان کیفیتی بالا را برای مخاطبین ارائه می کند و برطرف کننده سطع گسترده ای از خواسته های آن می باشد.
استهلاک کلیشه ها:
- با گذشت زمان، و همچنین عدم رعایت نکات حیاتی در نصب، کلیشه ها ممکن است فرسوده شوند و کیفیت چاپ را تحت تاثیر قرار دهند. تماس مداوم با بسترها و جوهرها می تواند منجر به تخریب صفحه شود و نیاز به تعویض و نگهداری دوره ای داشته باشد.
سخن پایانی
اطلاع از مزایا و معایب کلیشه ها در روش چاپ فلکسوگرافی به کسب و کارها این امکان را می‌دهد تا بر اساس نیازهای چاپی خاص، ملاحظات بودجه و اولویت‌های محیطی تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشند. پیشرفت‌ها در فن‌آوری‌های تولید کلیشه ها همچنان برخی از محدودیت‌های سنتی را برطرف میکند و به تکامل مداوم چاپ فلکسوگرافیی کمک میکند.
